SHG najaarsexcursie 1995

31 maart 1995

Kdn en De Oude Rijn (ZHO 365)

De Oude Rijn heeft al eeuwen lang gediend als vaarwater en grondstoffenleverancier van steen- en dakpanfabricage. Niet alleen Woerden heeft daarvan geprofiteerd, maar ook steden en dorpen als Alphen aan den Rijn, Bodegraven, Koudekerk aan den Rijn, Oegstgeest, Valkenburg, enz. De kleiafgraving was groot en er was in de directe omgeving volop turf te vinden. Deze turf werd gebruikt om de ovens te stoken. Men had het allemaal voor het opscheppen! in 1966 werd de Oude Rijn verbreed en van een jaagpad voorzien. In die tijd en later in de 19de eeuw, maken de Woerdense steen- en dakpanfabrieken een enorme bloei door. In 1724 zijn hier ruim 26 steen- en dakpanfabrieken. In 1927 telt men in Woerden nog slechts 7 fabrieken. In 1983 is daarvan  slechts  1 overgebleven. Deze dakpanfabriek die vanouds Damlust of De Dam werd genoemd en thans gemoderniseerd is naar de laatste eisen des tijds, gaat u nu bezoeken. Voor  meer  historische  gegevens  over  Woerden  verwijs  ik  u graag naar ‘Woerden 600 jaar Stad’ door Nico Plomp.

Linschoten en Williskop

Na het bezoek aan de dakpanfabriek te Woerden gaan wij met de bus richting Linschoten en Williskop.  Allereerst passeren wij links, juist als wij de brug (vanouds genoemd de Derde Kwakel) oprijden, het werk van de beeldhouwster Ineke van Dijk uit 1978. Het stelt voor een volwassen arbeider (steenvormer) en een kind (helper), die samen stenen aan het vormen zijn. Het geheel weegt ruim 400 kilo. Het is geplaatst ter nagedachtenis aan de velen die hiermee hun brood moesten verdienen. We verlaten thans Woerden via de zogenaamde Boerendijk (links lagen vanouds De Steenkuijlen) en gaan richting Linschoten en Williskop.

Toen de klei aan de Oude Rijn op begon te raken, haalden de steen- en dakpanfabrikanten veel klei weg uit Linschoten en omgeving. We gaan nu de snelweg Utrecht/Den Haag onderdoor en rijden door de polder Polanen. Via het plaatsje Linschoten rijden wij over IJsselveldsedijk. Wij zien dan links nog het Schansbosch wat ontstaan is door de vele afgravingen in dit gebied, bestemd voor de klei van de dakpan- en steenfabrieken. We laten letterlijk Montfoort links liggen en gaan over de Hollandse IJssel richting Oudewater naar Williskop en komen nu in een gebied waar vroeger veel steenfabrieken stonden. Hiervan is thans niets meer over, behalve een grote steenovenschuur die nu als landbouwschuur in gebruik is.

Indien de tijd het toelaat en in overleg met de chauffeur, dan zullen wij zo dicht mogelijk hierbij proberen te komen.  De oude steenoven, genaamd ‘IJsseloord’, stamt nog uit de vorige eeuw, gebouwd in 1867 door de fabrikant C.G.L.  Koolemans Beijnen.  Er werkten hier toen ruim 40 werklieden. Verder was er één stoommachine van 6 PK en een jaarproductie van ruim 3 miljoen stenen. Let u eens op het vaantje, daar ziet u de letters K.B. in staan.

Gereedschapmuseum haastrecht

Vervolgens rijden wij door naar het plaatsje Haastrecht.  Overigens volgen wij nog steeds de Oude Hollandse IJssel. Het oer-Hollands landschap om u heen zal u zeker bekoren. Aangekomen te Haastrecht in het Ambachtelijk Museum zal de heer Verborg ons verwelkomen. Het museumbezit bestaat uit historische ambachtelijke gereedschappen. Bij het tentoonstellen van de verzameling is ernaar gestreefd, de gereedschappen zoveel mogelijk met de afbeeldingen, ruwe materialen en eindproducten te laten zien. Ook de wijze waarop de pan- en steenbakker werkte zal door de heer Verborg aan ons getoond worden

Verder langs de oude IJssel

Na dit interessante bezoek gaan wij richting Gouderak langs de oude Hollandse IJssel. Hieraan lagen vroeger diverse steenbakkerijen, waarbij wij nog slechts van één de restanten kunnen waarnemen. Hier is de eigenaar reeds enige jaren bezig om van deze bouwval een riante woning te maken. Duidelijk zien wij nog de vele stookmonden en de tegen de oven aangebouwde turfschuren. Wij zijn ondertussen in een ander gebied terecht gekomen, alwaar men op een andere wijze de klei verzamelde voor het maken van de handgevormde IJsselsteen. In het najaar en in de win­ter werd in de IJssel de klei gebaggerd door de ‘slikbagger­ lui’ die ze in logge platte vaartuigen vervoerden naar de zogenaamde ‘zaatzellingen’ niet ver van de fabriek. Het los­sen was alleen mo gelijk bij hoog water. Hier moest het twee jaren ‘versterven’.

De steenplaats moest dus minstens twee zellingen bezitten om deze beurtelings uit te baggeren.  Rond half april begon de steencampagne. Dan werd de opgeslagen klei bij eb afgegraven en vervoerd naar de steenplaats. In het oude schoolboekje ‘De Wereld In’ van Ligthart en Scheepstra Deel IV 29ste druk 1951 op blz. 42: ‘De Steenbakkerij’, wordt gesproken over ‘Gebakjes in soorten’. Dit gaat dan uiteraard over bakstenen in alle soorten. Maar voor ons wordt het tijd dat wij vertrekken naar ons restaurant ‘De Schelvernaer’ in Krimpen aan de IJssel, waar wij de ‘Molenaarslunch’ zullen gaan gebruiken.

Hitland (ZHO 485)

Na de pauze en de lunch (hopelijk is deze u goed bevallen) vertrekken wij naar de overzijde van de rivier de Hollandse IJssel en gaan richting de voormalige steenoven Klein Hitland in Nieuwerkerk aan de IJssel. Hoewel er nog verschillende verlaten ovens staan is het nu een recreatiegebied geworden. Wij zullen hier een rondleiding krijgen van de heer A. den Boer, die verbonden is aan de Stichting Behoud Steen­ ovens Hitland. Hij schrijft in het regionaal historisch tijdschrift ‘De Schatkamer’ jrg. 7, 1993 nr. 1: Klein Hitland, een plaats voor ‘Goudschen IJsselsteen’. Hij zal ons daar veel van vertellen. Opvallend is dan weer de kleiwinning, welke uniek is voor de rest van Nederland. De klei wordt ook hier niet gegraven maar uit de rivier gebaggerd. Hierover zal de heer Den Boer ons meer kunnen uitleggen.

Steenoven de Olifant (ZHO 465)

Nadat wij uitvoerig stil hebben gestaan bij de historie van de steenovens van Klein Hitland en gezien hebben dat zoiets best bewaard kan blijven voor het nageslacht, gaan wij naar ons laatste object. Natuurlijk weer een niet-werkende steenoven, maar wel fraai gerestaureerd en bewoond door de heer Sipkema, welke ons zal ontvangen en ons het een en ander zal laten zien wat bouwkundig mogelijk is om een steenoven een tweede leven te geven. Hierna vertrekken wij weer richting Woerden alwaar uw auto staat te wachten.

Laat een reactie achter

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *